Mehmet Hanifi GÜLEL
Türkiye tarım sektörü, 2023 yılında tüm olumsuzluklara rağmen zorlu bir yılı daha geride bıraktı. En çok ekimi yapılan 20 üründen 15’i çiftçileri kısmen de olsa memnun ederken, 5 üründe ise düşük fiyat ve rekolte nedeniyle kaybetmesine neden oldu. Geçen yılının şubat ayından sonra bahar yağışlarının iyi geçmesiyle tahıl grubunda rekolte artışları yaşandı.
Buğday ve arpa üretimi son yılların en yüksek rakamına ulaştı. Ancak 2023 yılında mısır, pamuk, ayçiçeği, narenciye ve mercimek ekimi yapan çiftçiler için çok zor bir yıl geçti. Özellikle daha geç hasat yapılan ayçiçek gibi ürünlerde ise aşırı kuraklık ve sıcaklardan dolayı rekoltede yüzde 70 oranında kayıplara yıl açtı. Mısır, arpa ve narenciye üretiminde yüksek rekolteye rağmen, fiyatın düşük olması, üreticinin zarar etmesine neden oldu.
Yine tarım girdileri olan mazot, gübre, ilaç ve işçi maliyetlerindeki artış çiftçileri ciddi anlamda olumsuz etkilemeye devam ediyor. Diğer yandan tarım sektörü, ilk çeyrekte yüzde -3,8 daralırken, ikinci çeyrekte yüzde 1,2 ve üçüncü çeyrekte yüzde 0,3 büyüme kaydetti.
Büyüme rakamları açısından bakıldığında iyi bir yıl geçirmeyen sektör, deprem etkisiyle ilk çeyrekte ciddi bir gerileme yaşadı. Daha sonraki çeyreklerde toparlanmaya başlayan sektör, tam olarak güçlü bir büyüme sergileyemedi. Tarımda girdi maliyetlerindeki yükselişin sürmesi, beraberinde gıda enflasyonun artmasını tetikliyor.
BUĞDAY Buğday üretimi 2023’te 22 milyon tonluk rekolte ile son yıllarda üretimi artan ürünlerin başında geldi. Bir önceki yıla göre üretimi yüzde 11,4 artış gösterdi. Devletin TMO aracığıyla buğday üretimini desteklenmesi ve alım politikası doğrultusunda yılı rekor alımla kapattı. TMO, uluslararası piyasadan bağımsız, buğday alım fiyatını önceki yıla oranla yüzde 24 üzerinde açıkladı. Çiftiler, fiyattan çok memnun olmamasına rağmen, rekoltedeki artış ile fiyatı dengelemiş oldu.
ARPA Buğdaydan sonra en çok ekilen arpa üretimi ise geçen yıl yüzde 8,2 artış ile 9,2 milyon ton gerçekleşti. Yine buğdayda olduğu gibi arpa üretimindeki yükseliş ve fiyatının yüzde 21 artması çiftçi için kötü sayılmayacak bir yıl geride kaldı.
PİRİNÇ Çeltik üreticisi son 2 yıldır devletin açıkladığı alım fiyatları ve piyasadaki yükselişten dolayı oldukça iyi bir sezon geçirdi. Bu yıl 950 bin ton rekolte beklenen çeltikte, alım fiyatında ise ortalama yüzde 50 artış yapıldı. Son dönemde serbest piyasada özellikle baldo çeşidinin kilogramı 30 liraya yükselmesi üreticisini oldukça memnun etti.
ŞEKER PANCARI Son yıllarda üretim alanı artan ürünler içinde yer alan şeker pancarı, 2023 yılında yüzde 22,1 rekolte artışıyla yaklaşık 23.5 milyon tona ulaşması bekleniyor. Alım fiyatının ise önceki yıla göre ton başına yüzde 27,9 artış ile bin 855 lira verildi. Pancar, üreticisini memnun eden ürünlerin başında bulunuyor. 2024 yılında da üretimde artış bekleniyor.
ÇAY Çay üretiminde 2023 yılında sürgünlerde yaşanan rekolte kaybıyla sezonun 1 milyon 250 bin ton ile kapatılması bekleniyor. Çay üretiminde yaşanan rekolte düşüklüğünün artan gübre fiyatlarından kaynaklandığı belirtiliyor. Rekoltedeki düşüşe rağmen, yaş çay alım fiyatı yüzde 64 artışla destek primi dahil kilogramda 11.3 TL verildi ve üreticisini memnun etti.
ZEYTİN 2022 yılında zeytin üretiminde rekor yaşanırken, 2023 yılında ise üretimi yüzde 48,9 düşüş ile 1.5 milyon tona geriledi. Küresel ısınmamanın etsisiyle İspanya ve İtalya’daki rekoltede rekor düşüşler dünyada zeytinyağı fiyatının 12 dolara kadar çıkmasına neden oldu. Buna paralel iç pazarda da artan fiyatlar rekolte düşüşüne rağmen, üreticisi için iyi bir yıl oldu.
NOHUT TÜİK verilerine göre, nohut üretimi geçen yıl 580 bin ton olarak gerçekleşti. Kuraklığın etkisiyle kalibre olarak küçük kalan nohut, iri tane olarak bilinen 9 mm üründe düşüş yaşandı. Nohut da üreticisine memnun eden ürünlerin başında geliyor.
FASULYE Bakliyat ürünleri içinde önemli olan fasulye rekoltesi geçen yıl 240 bin ton olarak gerçekleşti. Son yıllarda üretim miktarı düşen fasulyede üreticisine kazandıran ürünler arasında bulunuyor.
FINDIK TÜİK’e göre fındık üretiminde gerilemeye rağmen, 2023 yılında 650 bin ton rekolte elde edildi. Alım fiyatı da önceki yıla göre ortalama yüzde 55 artış yapıldı. TMO’nun 84 ile 82,5 lira arasında değişen fiyatı, daha sonra serbest piyasada 100 lirayı aştı. Düşük rekolteye rağmen, fındık geçen yıl üreticisine kazandıran ürün oldu.
İNCİR İncir üretimi geçen yıla oranla yüzde 1.7 artış ile 356 bin ton olarak gerçekleşti. Fiyat konusunda da problem yaşamayan çiftçiler, ihracat ve iç pazarda iyi bir yıl geçirdiler.
ÜZÜM Geçen yıl üzüm üretiminde ciddi bir düşüş yaşandı. Üretim yüzde 18,4’lük düşüşle 3.4 milyon ton olarak geçekleşti. Kuru üzümde alım fiyatı bir nebze iyi olması, üretici için iyi sayılabilecek bir yıldı.
KAYISI 2023 yılında kayısı üretiminde don olayının etkili olmasına rağmen 750 bin ton rekolte gerçekleşti. Üretimin büyük bir kısmının depremin etkili olduğu Malatya’da yapılıyor. Düşük rekolteye rağmen fiyatının memnun etmesi üretici açısından iyi bir yıl oldu.
MUZ Akdeniz Bölgesi’nde yetişen muz üretimi geçen yıl 930 bin ton olarak gerçekleşti. Girdi maliyetlerindeki artış ve fiyatların maliyetine yakın olması üreticisini yeterince memnun etmedi.
ANTEP FISTIĞI Geçen yıl hasat döneminde alım fiyatların yaklaşık yüzde 100 artış göstermesi üretici için iyi bir hasat geçti. Antep fıstığı üretimi 176 bin ton rekolte olarak gerçekleşti.
ELMA Türkiye’nin her bölgesinde yetişen elma rekoltesi ise 4.6 milyon ton oldu. Üretimde küçük bir düşüşe rağmen, ihracattan gelen talep ve iç piyasada da fiyatın iyi seviyede olması üreticisini memnun eden ürünler arasında yer aldı.
Çiftçiye kaybettiren 5 ürün
MISIR 2023 yılında mısır üretimi 8,5 milyon ton ile yeni rekor seviyesine ulaştı. Üretimde Konya, Şanlıurfa ve Adana ilk sıralarda bulunuyor. Maliyetlerdeki yükselişe rağmen, fiyatında geçen yıla oranla yüzde 5’lik artış yapılması üreticisini memnun etmedi. Tahıl grubunda çiftçiyi en çok olumsuz etkileyen ürünlerin başında geldi.
PAMUK Önceki yıl alım fiyatı bakımından kötü bir yıl geçiren pamuk üreticisi, bu yılda fiyatın maliyetinin altında kalmasıyla iki yıl üst üste üreticisine kaybettiren ürün olarak yer aldı. 2023’te önceki yıla göre pamuk üretimi yüzde 23,6 düştü ve kütlü pamuk üretimi 2.1 milyon tona geriledi. Pamuk üretiminde son yıllarda üretiminin yüzde 40’ını Şanlıurfa’da yapılırken, ardından Aydın ve Diyarbakır geliyor.
AYÇİÇEĞİ Geçen yıl en çok ayçiçek üreticisi olumsuz etkilendi. Özellikle kuru ekim yapan Trakya üreticileri yüzde 70 oranında rekolte kaybı yaşadı. Diğer bölgelerde genellikle sulu ekim yapılmasından dolayı, rekolteyi çok olumsuz etkilemedi. Fakat, buna rağmen geçen yıl üretim yüzde 13,8 düşüşle yaklaşık 2.2 milyon tona geriledi. Diğer yandan, uluslararası piyasada fiyatların belli bir seviyede kalması ve iç pazarda artan maliyetlere rağmen alım fiyatının düşük olması nedeniyle üreticisine zor bir yıl geçirdi.
MERCİMEK Geçen yıl mercimek rekoltesi yüzde 6 artış ile 424 bin ton olarak gerçekleşti. Mercimek fiyatı hasat döneminde önceki yılla aynı olması ve hasat döneninde çiftçilerin borçlarını kapatmak için biran önce satılması üreticisini memnun etmedi. Hasat döneminden bu yana aradan geçen zamana rağmen kilogram fiyatı yaklaşık 19 lira civarında bulunuyor.
NARENCİYE Bu yıl narenciyede yaklaşık 8 milyon tonluk rekor üretim, ürünlerin dalda kalmasına ve üreticilerin bahçe sökümüne neden oldu. Özellikle limon ve mandalinada erkeci ürünlerin üçte biri dalda kaldı. Fiyatların maliyet altında olması ve ihracat için talep edilen desteklerin verilmemesi üreticinin zarar etmesine neden oldu.
